به گزارش پایگاه قرآنی شهرستان دهاقان به نقل از خبرنگار ایکنا؛ «پنج دهه تلاش مستمر در برگردان قرآن» عنوان مقاله‌ای است که نادعلی عاشوری تلوکی، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد به سفارش رئیس پژوهشکده قرآن و عترت دانشگاه آزاد اسلامی برای ارائه در همایش بین‌المللی «ظرفیت انقلاب اسلامی، کارآمدی و کارنامه نظام جمهوری اسلامی ایران» به نگارش درآورده است و در مجموعه مقالات همایش یاد شده که در روزهای نهم و دهم بهمن سال جاری به همت معاونت فرهنگی – دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی و به میزبانی پژوهشکده انقلاب اسلامی سازمان مرکزی دانشگاه برگزار شد، انتشار یافت و اینک مؤلف با بازنگری و بازنگاری مجدد، اصلاحاتی را در آن انجام و برای انتشار در اختیار گروه فرهنگی ایکنا قرار داده است.
در این واقعیت نمی‌توان کمترین تردیدی داشت که تمام تلاش‌های علمی و عملی مسلمانان در عرصه‌ها و حوزه‌های گوناگون، برای خدمت به قرآن، این آخرین صحیفه الهی و خجسته وحی‌نامه آسمانی است. یکی از مهم‌ترین عرصه‌های علمی این تلاش‌های مستمر، برگردان قرآن به زبان‌های دیگر از جمله زبان فارسی است که هرچند قدمتی هزار ساله دارد و از نظر کمی و کیفی در دوران‌های مختلف فراز و فرود‌هایی داشته است؛ اما تنها در چهار دهه اخیر است که توانست به یک «نهضت ترجمه‌پژوهی قرآنی» بدل شود که سیری صعودی و جهش بی‌سابقه‌ای را در این زمینه نشان می‌دهد.
۷۰ ترجمه در دست بررسی
برگردان فارسی قرآن، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به یکی از دغدغه‌های بزرگ قرآن‌پژوهان ایرانی بدل شد به گونه‌ای که از اواسط دهه شصت تا اواسط دهه نود بیش از صد و پنجاه ترجمه منظوم و منثور قرآن ارائه شد که براساس آمار وزارت ارشاد، بیش از هشتاد ترجمه منتشر شد و حدود هفتاد ترجمه در «مرکز بررسی ترجمه‌های قرآن» این وزارتخانه در دست بررسی برای صدور مجوز است. این آمار شگرف و خیره‌کننده، نه تنها از نظر کمی حائز اهمیت است؛ بلکه از لحاظ کیفی نیز درخور توجه و شایسته اهتمام است و نشان می‌دهد که ایرانیان مسلمان و مسلمانان ایران در راه خدمت به قرآن از هیچ کوششی فروگذار نکرده‌اند.
بررسی «نهضت قرآن‌پژوهی ایرانیان پس از انقلاب اسلامی»، خود به تنهایی نیازمند نگارش چندین مجلد کتاب پر حجم و قطور است که امید است با حمایت و همکاری نهادی دلسوز و مسئول هرچه زودتر جامه عمل بپوشد. آنچه در مجال کنونی و در مقاله حاضر به شیوه توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته، تنها تصویری گذرا از بخش کوچکی از آن اقدام بس سترگ است که به معرفی «بهار ترجمه قرآن» در دوران طلایی «نهضت ترجمه پژوهی قرآن» می‌پردازد.
نگارش ۱۵۰۰ مقاله نقد و معرفی ترجمه قرآن
آنچه در ظرف چهار دهه اخیر در موضوع ترجمه قرآن رخ داده، تنها کمیت نسبتاً زیاد این ترجمه‌ها نیست که آمار قابل توجهی را نشان می‌دهد و مجموع آن‌ها -اعم از منظوم و منثور- به صد و پنجاه ترجمه بالغ می‌شود که طبق برخی برآورد‌ها هفتاد ترجمه هنوز فرصت انتشار پیدا نکرده است (صالحی نجف آبادی، ۱۳۹۴، ص ۶۱۳)؛ بلکه سطح کیفی ترجمه‌ها نیز آنچنان ارتقا پیدا کرده که نه تنها دیگر نمی‌توان ترجمه‌های پیش از انقلاب را با ترجمه‌های چهار دهه اخیر مقایسه کرد؛ بلکه حتی ترجمه‌های دهه شصت نیز قابل قیاس با ترجمه‌های دهه نود نیست. علاوه بر اینکه دانش «نقد ترجمه‌ها» را هم که در گذشته توجه چندانی به آن نمی‌شد، پایه‌گذاری کرد که حاصل آن، نگارش حدود یک هزار و پانصد مقاله در نقد و معرفی ترجمه‌های موجود است که بیش از چهارصد و سی مقاله آن، به همت محققان قرآن‌پژوه مؤسسه فرهنگی «ترجمان وحی»، گزینش شد و پس از دسته‌بندی‌های مناسب، در هشت مجلد انتشار یافته است.
همچنین باید از راه اندازی چندین مجله تخصصی در این زمینه یاد کرد که هرگز در گذشته سابقه نداشته است. علاوه بر این، ارتقای سطح کیفی ترجمه‌ها نیز امروزه به جایگاهی رسیده است که دیگر هیچ مترجمی به خود اجازه نمی‌دهد با وجود دقت‌نظر‌های فراوانی که شخصاً برای ترجمه‌اش متحمل می‌شود، بدون ویرایش یک یا چند ویراستار توانمند و حرفه‌ای، آن را به بازار عرضه کند. این نیست مگر به این دلیل که ترجمه قرآن تا حدود زیادی از حالت ذوقی و سلیقه‌ای و حتی احساس وظیفه شرعی به در آمده و به صورت یک تلاش علمی در نظر گرفته می‌شود که برای خود چارچوبی معین و اصول و ضوابطی مشخص دارد و در صورت کم‌دقتی مترجمان، مورد نقد‌های جدی منتقدان قرار می‌گیرد. به همین دلیل، مترجم ترجیح می‌دهد تا آنجا که می‌تواند خود به رفع اشکال‌های ترجمه‌اش بپردازد تا مورد نقد دیگران قرار نگیرد. البته این سخن هرگز بدان معنا نیست که همه ترجمه‌های موجود درخور توجه بوده و یا از کیفیت بالایی برخوردارند؛ بلکه بیانگر شدت اهتمام ایرانیان قرآن دوست و عنایت ویژه قرآن‌پژوهان ایرانی به برگردان فارسی این آخرین صحیفه آسمانی است که در یک بازه زمانی‌ای حدوداً چهل ساله، به اندازه چهار قرن در زمینه ترجمه قرآن و ارتقای سطح کیفی و کمی آن تلاش کرده‌اند.
ترجمه اندک قرآن نسبت به انجیل
نتیجه این تلاش‌های مستمر، نه تنها بهبود کیفی ترجمه‌ها را به همراه داشت، بلکه به تعمیق و گسترش زبان فارسی، و کمال و پختگی آن نیز کمک شایانی کرد و ظرفیت‌های فراوان نهفته در این زبان را بیش از پیش هویدا کرد. به همین دلیل به روشنی می‌توان گفت آنچه در حوزه ترجمه قرآن انجام شده نه تنها هویت دینی و مذهبی ما را بیشتر آشکار کرده است، بلکه شناسنامه ملی و میهنی ما را نیز بیشتر در منظر جهانیان قرار داد. این دلایل و برخی زمینه‌های دیگر موجب شد تا آنچه را که امروزه انجام گرفته و یا در دست انجام است، به درستی «بهار ترجمه قرآن» یا «نهضت ترجمه قرآن» بنامند که نظیر آن در طول تاریخ هزار ساله ترجمه قرآن مشاهده نشده است. با این همه، باید اذعان کرد که آنچه در این زمینه انجام شده در مقابل عظمت قرآن و آنچه که باید انجام شود، قطره در برابر دریاست، به گونه‌ای که گویا اساساً هیچ کاری انجام نداده‌ایم.
یک مقایسه اجمالی میان ترجمه‌های قرآن با ترجمه‌های انجیل به خوبی نشان می‌دهد که وظیفه ما مسلمانان در این زمینه چقدر خطیر است و در عین حال، حجم کار‌هایی که باید انجام شود چه اندازه زیاد؟ خوب است این مطلب را از بیان رئیس «مرکز ترجمه قرآن به زبان‌های خارجی» بیاوریم تا شاید تلخی و تأثر موجود در آن ما را به تکاپوی بیشتری در این زمینه وادار کند. وی در این باره می‌گوید: نگاهی به آمار ترجمه‌های انجیل و مقایسه آن با ترجمه‌های قرآن مجید می‌تواند میزان کوتاهی ما را در برابر این میراث جاوید و راه درازی را که در پیش داریم نشان دهد.
بر اساس آمار و اطلاعات موجود، ترجمه کتاب مقدس مسیحیان تا سال ۲۰۱۲ میلادی به بیش از ۲۵۰۰ زبان رسیده که ۹۸% مردم جهان به یکی از این ترجمه‌ها دسترسی دارند. اما قرآن مجید از آغاز نزول تاکنون تنها به ۱۴۷ زبان ترجمه شده است که شاید تنها ۱۰۰ زبان آن ترجمه کامل قرآن باشد (نقدی، ۱۳۹۴، ش ۳۸، ص ۷). آیا مظلومیت قرآن در این آمار به روشنی هویدا نیست؟ آیا چنین آماری نباید ما را به تلاش بیشتر در آستان قرآن وادار کند؟
ترجمه قرآن به بیش از ۲۰ زبان در ایران
امید است تلخی و تأثر، و درد و اندوهی که در این سخن موج می‌زند تحرکی در ما پدید آورد تا بیش از پیش به جبران کوتاهی‌های گذشته خود در این زمینه بپردازیم. البته جای بسی خوشبختی است که تلاش‌های شبانه‌روزی بسیار زیادی در سطح کشور انجام شده یا در حال انجام است و قرآن تاکنون به بیش از بیست زبان زنده دنیا در ایران اسلامی ترجمه شد که آماری قابل قبول و خوشایندی است؛ به ویژه با توجه به این نکته که این روند مبارک همچنان هم ادامه دارد. اما به وضوح روشن است که تا رسیدن به وضعیت مطلوب، راه درازی در پیش است که باید با تلاش مضاعف آن را با موفقیت طی کرد.
یادآور می‌شود، این نوشتار، مقدمه‌ای بر ورود به بحث بررسی ترجمه‌های قرآن است و در شماره‌های بعد، از نظر مخاطبان می‌گذرد.
